सुरक्षित इंटरनेट : आजची गरज आणि जबाबदारी; सुरक्षित इंटरनेट दिन - विशेष लेख - सचिन अडसूळ, जिल्हा माहिती अधिकारी, कोल्हापूर

सुरक्षित इंटरनेट : आजची गरज आणि जबाबदारी; सुरक्षित इंटरनेट दिन - विशेष लेख - सचिन अडसूळ, जिल्हा माहिती अधिकारी, कोल्हापूर

आजच्या डिजिटल युगात इंटरनेट हे जीवनाचा अविभाज्य भाग बनले आहे. ऑनलाईन व्यवहार, सोशल मीडिया, ई-मेल, आणि क्लाऊड स्टोरेज यांसारख्या सेवांचा वापर दिवसेंदिवस वाढत आहे. मात्र, या वाढत्या डिजिटल व्यवहारांमुळे सायबर गुन्हेगारीचा धोका देखील वाढत आहे. त्यामुळे प्रत्येकाने इंटरनेट सुरक्षिततेबाबत जागरूक राहणे आणि आवश्यक उपाययोजना करणे गरजेचे आहे. सुरक्षित इंटरनेट दिन हा अशाच उपाययोजनांबाबत लोकांना जागरूक करण्यासाठी दि. ११ फेब्रुवारी रोजी साजरा केला जात आहे. तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमुळे सायबर गुन्हेगार नवीन मार्ग शोधत आहेत. फिशिंग, डेटा चोरी, ऑनलाइन फसवणूक, बँकिंग फ्रॉड, आणि सोशल मीडिया अकाउंट हॅकिंग यांसारख्या घटनांमध्ये वाढ झाली आहे. त्यामुळे इंटरनेटचा सुरक्षित वापर कसा करावा, हे प्रत्येकाने शिकणे अत्यंत आवश्यक आहे.

*इंटरनेट सुरक्षेसाठी महत्त्वाचे नियम*
वैयक्तिक माहिती सुरक्षित ठेवा. आपला ओटीपी, आधार क्रमांक, पॅन कार्ड माहिती, बँक तपशील किंवा पासवर्ड कोणासोबतही शेअर करू नका. अनोळखी वेबसाइट किंवा फॉर्मवर आपली वैयक्तिक माहिती टाकताना सतर्क राहा. सुरक्षित संकेतशब्द (पासवर्ड) वापरा. प्रत्येक खात्यासाठी वेगवेगळे आणि मजबूत पासवर्ड ठेवा. पासवर्डमध्ये अक्षरे, अंक आणि विशेष चिन्हे यांचा समावेश असावा. पासवर्ड वेळोवेळी बदलत राहा आणि ते कोणालाही सांगू नका. संशयास्पद लिंक आणि ई-मेल टाळा. ऑनलाईन व्यवहारांसाठी सुरक्षितता राखा. केवळ अधिकृत आणि विश्वासार्ह संकेतस्थळांवरूनच खरेदी करा. सार्वजनिक वायफाय नेटवर्क वापरताना बँकिंग किंवा महत्त्वाचे लॉगिन करू नका. सोशल मीडियावर सुरक्षितता पाळा. अनोळखी व्यक्तींना आपली वैयक्तिक माहिती शेअर करू नका. सोशल मीडियावरील गोपनीयता सेटिंग्ज तपासून ठेवा.

*सायबर सुरक्षेसाठी उपाय*
भारत सरकार आणि माहिती तंत्रज्ञान मंत्रालयाने सायबर सुरक्षेसाठी विविध उपाययोजना केल्या आहेत. Cyber Crime Reporting Portal, CERT-In (Indian Computer Emergency Response Team) आणि Stay Safe Online यांसारख्या उपक्रमांद्वारे नागरिकांना मदत केली जाते.

*सायबर गुन्हे: प्रकार, परिणाम आणि प्रतिबंधात्मक उपाय*
डिजिटल युगाच्या प्रगतीमुळे सायबर गुन्ह्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वाढ झाली आहे. इंटरनेटच्या माध्यमातून आर्थिक फसवणूक, डेटा चोरी, हॅकिंग, फिशिंग आणि इतर गुन्ह्यांचे प्रमाण वाढले आहे. सायबर गुन्हे म्हणजे संकेतस्थळे, संगणक प्रणाली, नेटवर्क आणि डेटा यांच्याशी संबंधित अवैध किंवा अपायकारक कृती. या गुन्ह्यांद्वारे वैयक्तिक माहिती, बँक खाते तपशील, क्रेडिट कार्ड माहिती, आणि इतर संवेदनशील डेटा चोरी केला जातो.

१) फिशिंग (Phishing)
• बनावट ई-मेल, एसएमएस, किंवा वेबसाइटद्वारे लोकांची बँक माहिती, पासवर्ड आणि वैयक्तिक डेटा मिळवण्याचा प्रयत्न केला जातो.
• उदा. तुमच्या बँकेच्या नावाने ई-मेल येतो आणि तुम्हाला लॉगिन करण्यास सांगितले जाते, पण ती खोटी वेबसाइट असते.

२) हॅकिंग
• अनधिकृतरित्या संगणक प्रणालीमध्ये घुसखोरी करून डेटा चोरी किंवा बदल केला जातो.
• यामध्ये वेबसाइट हॅकिंग, सोशल मीडिया अकाउंट हॅकिंग, आणि ई-मेल हॅकिंग यांचा समावेश आहे.

३) व्हायरस आणि मालवेअर
• मालवेअर, रॅन्समवेअर आणि ट्रोजनसारखे हानिकारक सॉफ्टवेअर प्रणालीमध्ये संक्रमित करून डेटा चोरी किंवा प्रणाली नष्ट केली जाते.
• उदा. WannaCry Ransomware हल्ल्याने अनेक कंपन्यांचे संगणक प्रणाली लॉक केल्या होत्या.

४) ऑनलाइन बँकिंग आणि आर्थिक फसवणूक
• बनावट कॉल, ई-मेल किंवा मेसेजद्वारे लोकांना फसवून त्यांच्या बँक खात्यातून पैसे काढले जातात.
• उदा. कोणीतरी बँकेचा अधिकारी असल्याचे भासवून तुमच्याकडून ओटीपी विचारतो आणि नंतर तुमच्या खात्यातून पैसे काढतो.

५) सोशल मीडिया फसवणूक
• फेक प्रोफाइलद्वारे लोकांना फसवणे, खोटी माहिती पसरवणे, किंवा खाजगी फोटो/व्हिडिओ लीक करण्याची धमकी देणे.
• उदा. इंस्टाग्राम किंवा फेसबुकवर खोटे गिफ्ट देण्याचे आश्वासन देऊन लोकांची फसवणूक केली जाते.

६) डेटा चोरी
• मोठ्या कंपन्यांच्या डेटाबेसमध्ये हॅकिंग करून वापरकर्त्यांची वैयक्तिक माहिती चोरणे.
• उदा. आधार कार्ड, पॅन कार्ड किंवा क्रेडिट कार्ड डिटेल्स ऑनलाइन लीक होणे.

७) ट्रोलिंग आणि सायबर बुलिंग
• सोशल मीडियावर कोणालाही शिवीगाळ करणे, धमक्या देणे किंवा बदनामी करणे.
• विशेषतः लहान मुले आणि किशोरवयीन मुलांवर याचा गंभीर परिणाम होतो.

८) रिव्हेंज पोर्न आणि मॉर्फिंग
• कोणाचा खाजगी फोटो मॉर्फ करून तो इंटरनेटवर अपलोड करणे किंवा अश्लील स्वरूपात बदलणे.
• यामुळे मानसिक त्रास आणि बदनामी होते.

अलीकडे ऑनलाइन आरेस्ट हा एक मोठा ऑनलाइन फसवणुकीचा प्रकार बनला आहे. असे ऑनलाइन अटक हा प्रकारच अस्तित्वात नाही.

*सायबर गुन्ह्यांचे परिणाम*
सायबर गुन्ह्यांचे व्यक्ती, संस्था आणि संपूर्ण समाजावर गंभीर परिणाम होतात.

१) आर्थिक नुकसान
• ऑनलाइन फसवणुकीत कोट्यवधी रुपयांची हानी होते.
• बँकिंग फ्रॉडमुळे लोकांचे खात्यातील पैसे लुटले जातात.

२) मानसिक तणाव आणि आत्महत्येच्या घटना
• सायबर बुलिंग आणि बदनामीमुळे अनेक लोक मानसिक तणावात जातात.
• अनेक प्रकरणांमध्ये लोक आत्महत्येचा प्रयत्न करतात.

३) डेटा गळती आणि गोपनीयतेचा भंग
• हॅकिंगमुळे कंपन्यांचा आणि व्यक्तींचा संवेदनशील डेटा उघड होतो.
• वैयक्तिक माहिती चुकीच्या लोकांच्या हाती गेल्यास गैरवापर होऊ शकतो.

*सायबर गुन्हे तक्रार पोर्टलचा वापर करा*
• National Cyber Crime Reporting Portal: www.cybercrime.gov.in
• सायबर गुन्ह्यांबाबत त्वरित पोलिसांशी संपर्क साधा.

सायबर गुन्हे हे आधुनिक तंत्रज्ञानाचा गैरवापर करून लोकांना आर्थिक आणि मानसिक त्रास देण्याचे साधन बनले आहेत. इंटरनेटच्या सुरक्षित वापरासाठी प्रत्येकाने योग्य खबरदारी घेतली पाहिजे. शासन आणि कायदा अंमलबजावणी यंत्रणेसोबतच सामान्य नागरिकांनीही सतर्क राहून या गुन्ह्यांना आळा घालावा. सुरक्षित इंटरनेट, म्हणजे सुरक्षित जीवन होय. इंटरनेट हे अनेक संधी निर्माण करणारे साधन आहे, मात्र त्याचा योग्य आणि सुरक्षित वापर करणे अत्यावश्यक आहे. सायबर गुन्ह्यांपासून बचाव करण्यासाठी प्रत्येकाने सावधगिरी बाळगणे आणि योग्य सुरक्षाविषयक नियम पाळणे गरजेचे आहे. सुरक्षित इंटरनेट दिन साजरा करून आपण आपल्या आणि समाजाच्या डिजिटल सुरक्षेसाठी एक महत्त्वाचे पाऊल उचलू शकतो.

========================